فیزیوتراپی آسیب ها و صدمات ورزشی

آسیب ها و صدمات ورزشی از جمله مشکلاتی است که تمامی ورزشکاران را در سنین مختلف دچار اختلال می کند. آسیب ها و صدمات ورزشی در واقع بخشی از ورزش است و در صورتی که ورزشکار به طور کامل عملیات گرم کردن را انجام نداده باشد، بهای ورزش است. تحقیقات نشان می دهد بیش از 55 درصد صدمات ورزشی از عدم گرم کردن بدن و یا نادرستی در انجام حرکات ورزشی ناشی گرفته است. خوشبختانه بیشترین آسیب ها و صدمات ورزشی قابل درمان است. به طور کلی صدمه و آسیب های ورزشی بیشتر نواحی عضلانی و استخوان و بافت های غضروفی ورزشکار را تحت شعاع قرار می دهد. آسیب های مغزی و نخاعی در حین ورزش از جمله صدمات ورزشی نادر به شمار می آید. آشنایی با صدمات ورزشی از نخستین ارکانی است که باید قبل از انجام ورزش و ورزشکار شدن فرد به او آموزش داده شود. بیشترین سن صدمات ورزشی معمولا بین 16 الی 25 سالگی است که طبق آخرین آمار، انواع آسیب های ورزشی در زنان بیشتر از مردان شناخته شده است.

تحقیقات نشان می دهد بیشترین آسیب های ورزشی وارده به فرد در حین ورزش از ناحیه پا علی الخصوص زانو است. آسیب زانو شایع ترین عاملی است که سبب می شود هر ساله تعداد زیادی از افراد عادی و ورزشکاران به پزشک ارتوپدی مراجعه کنند. فیزیوتراپیست ها عامل آسیب زانو در ورزشکاران را عواملی نظیر دویدن شدید، پرش و فرود نادرست، پیچ خوردگی زانو و عدم گرم کردن یا ناقص گرم کردن ورزشکاران می دانند. به طور کلی دنیای ورزش با علم فیزیوتراپی و حرفه فیزیوتراپیست ها عجین شده و اغلب فیزیوتراپیست ها و پزشکان ارتوپدی حوزه ورزش را بحثی جالب و بحث برانگیز علم خویش می دانند. زیرا با توجه به انواع صدمات ورزشی، آن ها اقدام به فعالیت و عملکرد های مختلفی به جهت بهبودی ورزشکار مصدوم می کنند. صدمات ورزشی از سه عامل محیطی، مستقیم، استفاده بیش از حد اندام ریشه یابی شده است.

انواع صدمات ورزشی

• آسیب زانو: آسیب زانو از جمله انواع صدمات ورزشی است که تقریبا تمام ورزشکاران حرفه ایی تا حد زیادی با آن آشنایی دارند. آسیب به زانو تا زمانی که تبدیل به درد مزمن نشود قابل درمان است. همان طور که در مباحت فوق گفته شد علت آسیب زانو را می توان عدم گرم کردن صحیح ورزشکار و یا پرش و فرود نادرست ورزشکار دانست که در صورت آسیب شدید ورزشی ممکن است کبودی و تورم شدیدی را در ناحیه زانو مشاهده کرد. احساس درد نخستین و مهم ترین زنگ خطری است که سبب می شود تا فرد آسیب دیده به پزشک ارتوپدی مراجعه کند پزشک ارتوپدی پس از تشخیص و راه درمان در صورت نیاز فرد مورد نظر را به فیزیوتراپیست ارجاع می دهد.
• سندرم حاد محفظه (گرفتگی عضلات): گرفتگی عضلات از جمله معضلاتی است که ممکن است همه ما یک بار آن را به هر دلیلی تجربه کرده باشیم. اما سندرم حاد محفظه در بدن یک ورزشکار حرفه ایی به عنوان یکی از انواع آسیب های ورزشی شناخته می شود. زیرا در اثر تشکیل غشا سفت (فاشیا) ماهیچه پا و یا دست سفت خواهند شد و از این رو رگ های خونی و اعصاب دچار اختلال در امر اکسیژن رسانی و پیام رسانی خواهند شد. سندرم محفظه ایی گاهی ممکن است در اثر فعالیت های سنگین و مداوم ورزشی پدید آید و گاهی می تواند در اثر استرس و تنش زیاد محیط ورزشی در ورزشکار پدید آید. از این رو لازمه یک محیط یا تیم ورزشی سالم، دارا بودن یک پزشک ارتوپدی و یک فیزیوتراپیست متبحر می باشد. دویدن مداوم و بدون وقفه، ضربه سخت به ران، ضربات مکرر و پی در پی در ورزش های رزمی از جمله مهم ترین عوامل سندرم محفظه در مبحث انواع صدمات ورزشی می باشد.

• پارگی عضله: کشش و پارگی عضله زمانی رخ می دهد که بیش از ظرفیت عضله تمرین کششی صورت گیرد. در صدمه ورزشی از نوع پارگی عضله گاه ممکن است از چندین هزار الیاف ماهیچه ایی تنها چند عدد از آن ها دچار پارگی شوند اما همین چند تار قادر است تا یک عضله را از انجام عملکرد طبیعی خود بازدارد. به طور کلی ورزش هایی نظیر تنیس، فوتبال و بسکتبال از جمله مواردی هستند که ورزشکاران را به سمت آسیب های ورزشی نظیر پارگی عضله سوق می دهند. دو رنگ شدن عضله (رنگ طبیعی بدن و کبودی)، تورم عضله، کاهش قدرت عضله از جمله مواردی است که خبر از یک ضایعه ارتوپدی و صدمه ورزشی می دهد.
• آسیب تاندون آشیل: از جمله انواع آسیب های ورزشی که قادر است به معنای واقعی یک تیم ورزشی را مغلوب کند می توان به آسیب دیدگی تاندون آشیل اشاره کرد. درد و ضعف از نخستین علائمی است که مسبب حضور پزشک ارتوپدی و فیزیوتراپیست بر بالین ورزشکار می شود. آسیب تاندون آشیل از جمله آسیب های ورزشی است که اغلب پزشکان عامل آن را فرسودی تاندون آشیل، انعطاف پذیری کم و وزن بالا می دانند. تاندون آشیل از جمله مهمترین و بزرگترین تاندون بدن به شمار می رود که معمولا در افراد ورزشکار در صورت عدم پرش و فرود صحیح به یک صدمه ورزشی منتهی می شود. ورزشکار پیشکوست معمولا در صورت ادامه ورزش به صورت جدی در سنین میانسالی ممکن است به آسیب تاندون آشیل دچار شوند.
• آسیب اشک یا غضروف های لیگامان: هنگامی مفصل موقعیت غیر طبیعی از شرایط خود را تجربه می کند ممکن است دچار آسیب و کشیدگی غضروف شود که این عمل تورم و درد ناخوشایند را به دنبال خواهد داشت. پیچ خوردگی مچ پا و پیچ خوردگی مچ دست از جمله مواردی است که آسیب دیدگی رباط و غضروف لیگامان را به دنبال دارد در پی این آسیب ورزشی ورزشکار ممکن است درد، بی حسی ناحیه، عدم تحمل وزن عضو آسیب دیده و گرمی عضو را احساس کند.
• شکستگی استخوان: شکستگی استخوان از جمله اتفاقاتی است که در حین ورزش برای ورزشکاران با عنوان یکی از انواع صدمات ورزشی شناخته می شود. شکستگی استخوان از جمله واضح ترین بحث ضایعه ارتوپدی در صدمات ورزشی می باشد که در صورت عدم پیگیری و در موارد حاد می تواند عامل سیاه شدگی استخوان و یا عفونت استخوانی باشد. به طور معمول شکستگی استخوان در حین ورزش درد شدیدی را به دنبال دارد که در پی این درد ورزشکار مجبور است از ورزش دست بکشد و نسبت به مراجعه به پزشک ارتوپدی اقدام کند. شکستگی ها دارای انواع مختلفی می باشند اما به طور معمول شکستگی استخوان دست در ورزش هایی نظیر بوکس، تکواندو و کاراته به علت شکستن اجسام سخت بیشتر است. به دنبال این بحث شکستگی و انواع آسیب های ورزشی از ناحیه پا در ورزش هایی نظیر ژیمناستیک به علت فرود نادرست ورزشکار و یا انجام اعمال نمایشی بیشتر است. ورزش های پر تحرکی نظیر والیبال و بسکتبال ممکن است پدیده جا به جایی مفصلی را در امر صدمات ورزشی داشته باشند.

• صدمه در ناحیه تناسلی: معمولا این قبیل صدمات ورزشی بیشتر در مردان و پسران نوجوان شیوع بیشتری دارند. ورزش های رزمی از جمله ورزشی هایی هستند که باید فرد ورزشکار برای انجام مبارزات خود از CUP استفاده کند. صدمه به رحم، تخمدان و سینه در خانوم های ورزشکار از جمله آسیب های ورزشی محسوب می شود که بیشتر در ورزش های رزمی رواج دارد. صدمات ورزشی در این نواحی بیشتر با درد همراه است اما می توان کوفتگی، تورم، کبودی و خون مردگی را در ساعات بعد مشاهده کرد. صدمه در ناحیه تناسلی از جمله مواردی است که در صورت سهل انگاری و موارد حاد بیمار عفونت را نیز تجربه می کند. از این رو ورزشکاران رزمی موظفند در هنگام مبارزه از هوگو (محافظ سینه و شکم) به منظور ایمن نگاه داشتن بدن خود استفاده کنند.
• صدمات نخاعی: آسیب نخاعی (SCI) هنگامی رخ می دهد که سلول های اعصاب نخاعی و یا رله های سیگنال عصبی قطع و یا دچار اختلال شوند. آسیب به نخاع معمولا در ورزشی هایی نظیر ژیمناستیک که فرد ممکن است به علت انجام حرکات نمایشی از ناحیه کمر فرود آید از جمله انواع آسیب های ورزشی محسوب می شود که شیوع بیشتری دارد.
• شکستگی جمجمه: شکستگی جمجمه زمانی رخ می دهد که یک حمله فیزیکی و ناگهانی بر روی سر فرد صورت بگیرد اما معمولا زمانی شکستگی جمجمه باور پذیر است که جسمی نافذ جمجمه سر را بشکند و وارد بافت مغز شود. که به دنبال آن مغز دچار کبودی و انقباض می شود و در نتیجه فرد سکته مغزی را تجربه خواهد کرد. شکستگی خفیف جمجمه علائمی نظیر فراموشی، زنگ زدن گوش، حالت تهوع و سردرد را به دنبال دارد که این صدمه ورزشی ممکن است تا پایان عمر ورزشکار او را دچار تشنج مزمن (صرع) کند. شکستگی جمجمه از جمله نادرترین آسیب های ورزشی محسوب می شود.

دیدگاه پزشکان ارتوپدی در مورد انواع آسیب های ورزشی

تمامی صدمات ورزشی فوق عاملی است که سبب می شود که فرد ورزشکار دچار درد شدید و خفیفی در ناحیه آسیب دیده شود و پس از آن پزشک با انجام معاینات دقیقی و بررسی کبودی و تورم محل آسیب دیده فرد را از ضایعه ارتوپدی و صدمه ورزشی آگاه می کند. پزشک ارتوپدی در صورت نیاز ورزشکار او را به جلسات فیزیوتراپی دعوت خواهد کرد و فیزیوتراپیست با توجه به سیکل نقاهت هر بیماری، ورزشکار را از طول دوره و درمان بیماری آگاه می کند. البته امروزه علم فیزیوتراپی و علم بیوتکنولوژی تغییر شگرفی را در حوزه ارتوپدی ورزشی پدید آورده است. از این رو پزشکان ارتوپدی قادر اند در صورت ضایعه ارتوپدی و صدمات ورزشی با انجام تزریق احیا کننده بافت آسیب دیده را دوباره احیا کنند و ورزشکار را از دردهای مزمن و بی ثبات نجات دهند. به طور معمول پزشکان ارتوپدی جراحی زانو و پارگی رباط ها از جمله صدمات ورزشی می دانند که سبب می شود تا ورزشکاران به جهت درمان خود به اتاق عمل مراجعه کنند.

اقدامات فیزیوتراپیست ها در فیزیوتراپی صدمات ورزشی

نخستین اقدام به جهت کامل شدن سیکل درمان انواع صدمات ورزشی، فیزیوتراپی آسیب های ورزشی و توانبخشی جسمی است. ورزشکار پس از صدمه ورزشی و مراجعه پزشک ارتوپدی و تشخیص پزشک ارتوپد، موظف به شرکت در جلسات توانبخشی جسمی است. جلسات توانبخشی وابسته به علم فیزیوتراپی می باشد و این جلسات و نظارات توسط فیزیوتراپیست انجام می گیرد. سیکل دوره های توانبخشی و فیزیوتراپی صدمات ورزشی شامل امواج صوتی، جریان الکتریکی، ماساژ درمانی و گرما درمانی است. استفاده از امواج صوتی سبب تولید گرما و بهبود عملکرد ناحیه آسیب دیده و تقویت بهبود گردش خون در ناحیه آسیب دیده خواهد شد. استفاده از جریان الکتریکی یا الکتروتراپی سبب می شود تا ارسال سیگنال های درد به مغز تا حد قابل توجهی کاهش یابد. ماساژ درمانی یکی دیگر از فیزیوتراپی آسیب های ورزشی است که سبب تسکین دردهای عضلانی خواهد شد. عمل گرما درمانی نیز از دیگر روش های فیزیوتراپی آسیب های ورزشی است که توسط پدهای مخصوص گرمایشی و لامپ های گرمایشی صورت می گیرد که موجب گشاد شدن رگ های خونی و افزایش جریان خون به محل آسیب دیده می شود.

در صورت بروز صدمات ورزشی چه کنیم؟

مهم ترین نکته در امور ورزشی، انجام تمرینات کششی و سرعتی به منظور گرم کردن بدن است. زمانی که یک ورزشکار عملیات گرم کردن بدن را به نحو احسن انجام دهد طبیعتا اعمال ورزشی او دارای بازدهی بالاتر و بهتری است. نخستین گام برای در امان بودن از صدمات ورزشی انجام دادن عملیات گرم کردن است. از آنجایی که بیشترین آسیب های ورزشی در ناحیه زانو و پا رخ می دهد در صورت وقوع انواع صدمات ورزشی در محیط ورزشی در وهله اول با حفظ خونسردی سرپرست تیم ورزشی را آگاه کنید و سپس از کمپرس یخ استفاده کنید. کمپلکس آب سرد و یا یخ شامل یخ، پوششی پلاستیکی به منظور ایزوله کردن یخ و حوله می باشد. به خاطر داشته باشید که هیچگاه یخ را به صورت مستقیم بر روی محل آسیب دیده قرار ندهید. کمپلکس یخ کمک زیادی به عدم تورم ناحیه صدمه دیده ورزشکار علی الخصوص آسیب زانو می کند. نکته مهم در استفاده از کمپلکس یخ یا آب سرد این است که هر بار سعی شود پس از بازگشتن دمای نرمال بدن مصدوم از این کمپلکس استفاده شود. در موارد حاد تا قبل از رسیدن کادر پزشکی از فشار درمانی به همراه بانداژ استفاده کنید. بالا نگاه داشتن عضو آسیب دیده می تواند به کاهش درد مصدوم کمک زیادی کند. حتی الامکان تا قبل رسیدن کادر پزشکی از دادن انواع مسکن به مصدوم خودداری کنید. در گذشته کمپلکس گرم نخستین گامی بود که برای افراد مصدوم استفاده می شد اما در طی چند سال گذشته این نظریه کاملا رد شد و اکنون از کمپلکس گرم به منظور کاهش درد های مزمن و درد های التهابی استفاده می شود.

شکستگی انگشتان دست و پا از جمله انواع آسیب های ورزشی است که بیشتر در ورزش هایی نظیر والیبال و بسکتبال تبدیل به یک معضل شده است. از این رو پزشکان ارتوپدی به ورزشکاران بانداژ الاستیک را پیشنهاد می کنند که تا حد قابل توجهی به عنوان یک ضد ضربه عمل می کند. در صورتی شکستگی انگشت دست و پا نخستین اقدام پس از آگاهی سرپرست تیم و کادر پزشکی استفاده از کمپرس یخ است.